YEZİDİLERİN AHLAKİ VE AMELLERİ

 

Komşularının bütün karalamalarına rağmen Yezidiler, gerçekte, komşuları olan hıristiyan ve müslümanlardan daha farklı bir seviyededirler. Yezidilerin batıl inançları, etraflarına çizilip, yemine zorlanabilecekleri bir vasıta olan daireyi atlamadır. Yezidiler, güneş doğarken ve batarken ona doğru yönelir ve birkaç dua okurlar. Bu dualar, Yezidilerin bulunduğu yerlere göre değişir.

Dua okuyacak olan Yezidi, güneş doğunca veya batınca ona doğru yönelir ve üç defa rüküa varır. Bu arada birkaç dua da okur ve ibadeti tamamlanmış olur. Bu ibadet gayet gizli yapılır. Şayet bir Yezidi ibadet ederken bir emri vaki karşısında kalırsa veya başka bir din saliki görecek olursa, bu gizliliği muhafaza etmek için rükua varmaz; sadece avucunun içini güneş ışığına tutarak elini ağzına götürürp öper. Yezidi duaları dört tanedir: 1. Sabah duası. Bu dua, güneş doğduğu sırada okunur. 2. Evger duası: Bu dua, diğerinden daha uzun olup yine sabahları okunur. 3. Güneş batışı duası. Bu dua, güneş battığı sırada okunur. 4. Akşam duası: Bu dua, yatağa girince okunur. Bu dua, hıristiyan ve müslümanların Allah’ı ile aynı tasavvur edilen Melek Tavus’a yapılıp, yedi ilahi meleğe hitap edilir. Yezidilerin güneş ve aya taptıklarına dair yanlış telakki, yüce Tanrı (Melek Tavus)’nın ”Ay ve karanlığın efendisi” ve ”güneş ve aydınlığın efendisi” olarak gösterilmesinin neticesidir.

YEZİDİLERDE ORUÇ

Yezidilerde iki çeşit oruç vardır: 1. Umumi oruç, umumi oruca Yezidi orucu da denir. 2. Hususi oruç. Umumi oruç eylülün 3 ile 5. Günleri arasında tutulur. Yezidi inancına göre, Tanrı üç gün oruç tutulmasını emretmiştir.Kürdçe yazılan sé, yani üç kelimesini, araplar yanlış olarak si, yani otuz olarak anlamışlardır.

Hususi oruç ise, seksen gündür. Bu orucu din adamları tutar. Aralık ayının yermi gününü tuttuktan sonra, temmuz ayının yerminci gününden itibaren yermi gün daha tutarlar. Arkasından Şeyh Adi’nin türbesine giderek orada da üç gün oruç tuttuktan sonra dönüşlerinde oruçlarını seksene tamamlarlar. Yezidiler iftar sofralarında şarap bulundururlar. Yezidi din kitabına göre, dinlenme günü cumartesi olup, çarşamba dini bayramdır.

YEZİDİLERDE YILLIK HAC

Yunan-Julin takvimine göre 15-20 eylul arasında Şeyh Adi’nin türbesine yapılan hac, kesin hükümlü dini bir vazifedir. Mukaddes makama yapılan bu hac, Yezidilerin milli ve dini tecerrüdlerinin başlıca ifadesidir. Bu hac, Laliş vadisinde etrafı meşe ve palamut ağaçları ile çevrili bir dağ eteğinde bulunan Şeyh Adi’nin mabedini ziyaret için yapılır. Mabede varmadan önce Sırat köprüsü denilen bir köprüden geçilir. Tepeye doğru giden yol bitince mabedin dehlizine varılır. Bundan biraz sonra solda esas kubbe ve bunun tepesinde de altında yapılmış bir hilal bulunur. Kubbenin sağındaki odanın kapısının alınlığında Ayat el-Kursi yazılıdır. Kaynağı bu odanın içinde bulunan çeşmenin suyu, yavaş yavaş Havzat el-Kabir denilen bir havuza akar; Yezidilerce ”Kani-ya spi” (beyaz çeşme) denilen bu çeşmedir. Yezidiler ”zamzam” adını verdikleri bu su ile çocuklarını vaftiz ederler, dışariya çıkarılması yasak olan bu sudan hayvanlarını da sularlar.
Bu hac merasimi, nehirde yıkanma, sancakların yıkanıp vaftiz edilmeleri, alayla müzik (fülüt, davul, dümbelek), ilahiler, rahiplerin sufi zikir ve heycanlı şarkılarla bütün mukaddes mezarlarda yüzlerce susam yağı lambasının yakılmasıyla, kurban dağıtımı ve hususi yemekler (harise, sevik), kurban denilen bir öküz (keldüş)’ün pişirilmesiyle kutlanır. Akide için önemli olan şey, Şeyh Adi’yi hayırla anma (dua etme), yani azizin türbesinden alınan toprak veya kilden küçük bir çürek ile canlılar ve ölülerin vaftizi için de, sancak’ın vaftiz edildiği sudan alınan takdis edilmiş bir parça sudur. Küçük kil veya toprak çörekler, tılsım, ilaç ve ölmek üzere bulunanlara yedirilen kutsal ekmek olarak kullanılır.

Görgü şahitlerinin hepsi, mukaddes makamın avlusunda yapılan bütün bu törenlerin kutsallığı ve yüksek değerini doğrulamakta birleşirler. Hiç bir yabancı, mukaddes makamın içinde yapılıp galiba bir kısmını da mukaddes kitapların yüksek sesle okunması teşkil eden ayinlerde bulunmamıştır. Mukaddes makamın civarında, etrafi duvarla çevrili olup, hastalar tarafında ziyaret edilen ağaçlar arasında saygı gösterilen dut ağaçları da vardır. Bu ağaçlar şahıs isimleri verilmiştir. İsteye bağlı hac ziyretleri, birkaç veliye, bilhassa, Şeyh sufilere yapılır.

En büyük bayram olan yeni yıl bayramı (sar-i sãli), Harranlılarda olduğu gibi, bir nisan Çarşamba günü Şeyh Adi’nin mezarı başında müziksiz olarak pek muhteşem bir şekilde kutlanır. Bu tören, Âsurluların Zagmuk bayramına bağlanmaya çalışılmıştır. Kapıların üzerindeki kırmızı çiçekler, çok büyük bir rol oynar.

YEZİDİLERDE AHİRET KARDEŞLİĞİ

Mecburi bir müessese olan ahiret kardeşliği (her Yezidi için bir ahiret kardeşi ile bir ahiret bacısı olması gerekir), her defasında el öpmeyi ve ölüm saatinde yardımı emreder; Zerdüştilikte (kusti, sadra denen kolsuz gömlek) giyilen gömlekden farkı, arkadan düğümlenen yeni bir gömleğin yakası mutlaka ahiret bacısı tarafından açılmalıdır.

YEZİDİLERDE EVLENME

Evlenmede bilhassa iç evlenmede kesin şart koşan ilke ve kast sisteminin sınırlandırılması müşahde edilir. Birden çok kadın alma hakkına sahip olan emir dışında, evlenme umumi teamüle göre tek kadınla evliliktir. Bu, Şeyh veya işin ehli pir tarafından bir ekmeğin ikiye bölünüp bir parçasının geline, diğerinin güveye verilmesi ile yerine getirilen merasimler ve satın alma suretiyle yapılan bir evliliktir. Gelin, kırmızı elbise giyip, yolu üzerinde bulunan hıristiyan kiliseleri de dahil bütün mabedleri ziyaret etmek mecburiyetindedir. Güvey, eve girişte, itaatinin bir remzi olarak kıza bir taşla vurur. Bu arada davul ve kavallar da gereklidir. Bazı yerlerde eski kız kaçırma adeti de vardır. Ancak, bu adet bugün yasak edilmiştir.

Vaktiyle zina ölümle cezalandırılırdı. Boşanabilmek için üç kişinin şahitliği gereklidir. Dul, altı defa evlenebilir. Bir Yezidi altı aydan fazla gurbette kalırsa, karısından boşanmış olur ve artık başka bir Yezidi kadınla evlenmez. Karısını boşamak istiyen Yezidi, karısına üç defa ”sen benim şeyhim veya pirimsin” demekle onu boşanmış olur. Bu arada kadının da kocasını boşama hakkı vardır. Karısının kendisini boşayacağından korkan erkek, son zamanlarda resmi nikah yaptırmaya başlamıştır. Ancak her ikisi birlikte başanmaya karar verirlerse, bu işi şeyh huzurunda gerçekleştirirler.

Kendine has bir şeyh de, bir şeyh ve pirin çocuğu, doğumunun ilk haftasında, mukaddes makamın karanlık kubbesi altındaki zamzam’ e üçdefa daldırmak suretiyle yapılan vaftizdir. Dışarda yaşayan Yezidiler için, kavvaller tarafından getirilen vaftiz suyu kullanılır.

YEZİDİLERDE SÜNNET

Sünnet, daha az mecburi olup, vaftizden kısa bir süre sonra yapılır. Bazı Yezidi kabilelerinde, her halde askerlikten kaçmak için eskiden bu adetin kalktığı görülür.

YEZİDİLERDE ÖLÜ GÖMME MERASİMLERİ

Ölü, yüksek sesle salavat getirilerek, ahiret kardeşinin huzurunda Yezidi şeyhi tarafından yıkanır; ancak ölüye abdest aldırılmaz. Gömme merasimleri gariptir. Ölür ölmez, ceset, kolları çarpaz vaziyette doğuya doğru gömülür. Asil kişilerde ölünün elbisesi ağaçtan yapılmış kaba bir şekle giydirilip, üç gün süre ile alay halinde, müzikle birlikte dolaştırılır. Mezar, matemliler tarafından müteaddit defa ziyaret edilir. Ölümünün 3., 7. ve 40. Gün ile yıl dönümünde anma törenleri yapılır. Ölümünden sonra, bir din adamı veya bir ”koçak” tarafından görülen rüyanın yorumu ile, ölenin ruhunun yeniden doğması meselesi çözülmeye çalışılır. Kan gütmeadeti, biraz hafiflenmiş bir şekilde, bugün de vardır.